به گمان زیادً تا اکنون برایتان پیش آمده است که اگر برای دوست خود دردل کنید درمورد مشکلاتتان سخن بزنید، او هم طوری درمورد مشکلات خودش سخن بگویید کند که این حس را به شما بدهد که بدبخت‌تر است شما است! احتمالا باورتان نشود اما آن دوست، به‌طور ناخواسته کاری مؤث انجام می‌دهد و علتمی‌بشود شما حالتان بهتر بشود! بیایید از یک زاویه دیگر به همین نوشته نگاه کنیم. به گمان زیادً تا به حال پیش آمده است که با دیدن مشکلات و ناکامی‌های دیگران، حس خوبی به شما دست بدهد؟ دلواپس نباشید! شما تنها نیستید. این اتفاق برای همه می‌افتد و آن‌قدرها شرم‌آور نیست. در ادامه تصمیم داریم یک موشکافی علمی درمورد این اتفاق داشته باشیم.

یک پژوهشگر آلمانی در سال ۲۰۱۵، تحقیقی انجام داد که نشان می‌داد هواداران تیم‌های فوتبال، وقتی که تیم رقیب‌شان گل می‌خورد، نسبت به وقتی که تیم خودشان امتیاز می‌گیرد، گسترده‌تر و سریع تر لبخند می‌زنند. امکان پذیر موقعیت شبیهی برای شما هم پیش آمده باشد. برای مثال، فکر کنید سیاستمداری که از او تنفر دارید، به‌خاطر پرداخت‌نکردن مالیات به دادگاه احضار و محاکمه بشود، حس‌تان چیست؟

یک موقعیت آشنای دیگر، غیبت‌کردن است. کمتر فردی می‌تواند ادعا کند که این چنین موقعیت‌هایی، حتی علتنمی‌بشود لبخندی مرموز و کمرنگ روی صورتش نقش ببندد. این اتفاق با واژه «شادن فرویده – schadenfreude» شناخته می‌بشود. در فارسی می‌توان آن را «دگرغم‌نشاط» یعنی نشاط از غم دیگران نامید. شادن فرویده یک واژه آلمانی متشکل از دو تکه است، شادن به معنی صدمه و فرویده به معنی لذت. در ادامه، دلایل علمی و روانشناختی تشکیل این حس، و تأثیر آن را بازدید می‌کنیم.

شادن فرویده یا دگرغم‌نشاط چیست؟

شادن فرویده یا دگرغم‌نشاط توانایی احساسی ابتدایی در انسان است که از ناکامی و بدبیاری دیگران، لذت می‌برد. در اکثر اوقات، ما ناخودآگاه این چنین احساسی اشکار می‌کنیم، بدون این که لحظه‌ای به آن فکر کنیم یا بتوانیم جلوی خودمان را بگیریم.

روانشناسان شادن فرویده را بر پایه دو عامل موقعیت و محرک، به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌کنند. برای مثال، برخی روانشناسان نظر دارند که شادن فرویده در سه موقعیت عدل، رقابت و پرخاشگری ظاهر می‌بشود و مستقیماً با سه محرک عدل اجتماعی، برسی فردی و هویت اجتماعی در ربط است. در موقعیت عدل، مشاهده مجازات فرد متخلف، حس لذت تشکیل می‌کند. در موقعیت رقابت، قیاس خود با فردی که بدبیاری آورده است، حس لذت تشکیل می‌کند. در موقعیت پرخاشگری، روبه رو فردی خارج از گروه (برای مثال عضوی از یک تیم ورزشی یا حزب سیاسی ناموافق) با رخداد منفی که علتتحکیم هویت اجتماعی اعضای گروه فرد بشود، در او حس لذت تشکیل می‌کند.

برخی روانشناسان دیگر اعتقاد دارند که شادن‌فرویده در چهار موقعیت ظاهر می‌بشود: نفرت، بی‌عدالتی، خودشناسی و تاوان. در موقعیت نفرت، اولین حسی که به فرد روبه رو داریم، تنفر و بیزاری است. هنگامی این فرد بدبیاری بیاورد، خوشحال می‌شویم. در موقعیت بی‌عدالتی، با مشاهده مجازات فردی که جرمی مرتکب شده است، خوشحال می‌شویم. در موقعیت خودشناسی، باخت حریف را با بهبود جایگاه اجتماعی گروه خود مرتبط می‌دانیم. در موقعیت تاوان، از رخ‌دادن حادثه‌ای بد برای فرد دیگر (که برای خودمان هم پیش آمده)، حس لذت و نشاط می‌کنیم.

پژوهشگران هم چنان در حال بازدید و تحقیق روی ربط حس شادن‌فرویده و همدلی می باشند. روانشناسان پافشاری دارند که نشاط از رنج و سختی دیگران، وقتی ظاهر می‌بشود که همدلی در کار نباشد. هنگامی پای همدلی در بین باشد، ما برای دیگران دل می‌سوزانیم اما هنگامی احساسات انسانی برای دیگران قائل نباشیم، همدلی رنگ می‌بازد و از ناخوشی دیگران لذت می‌بریم.

نقش مکانیسم‌های عصبی در شادن فرویده

عصب‌زیست‌شناسان مناطقی از مغز را شناسایی کرده‌اند که عامل تشکیل شادن‌فرویده می باشند و این حس را از دیگر عواطف شبیه نزدیک می‌کنند. تصاویر حاصل از ام‌آرآی عملکردی (fMRI) نشان خواهند داد قشر کمربندی قدامی (ACC) که در سطوح میانی بین نیمکره‌های مغز قرار دارد و سیستم لیمبیک را با قشر جلویی مغز پیوند می‌دهد، در زمان برانگیخته‌شدن حس حسادت فعال می‌بشود. این ناحیه با تعارض و دردهای اجتماعی نیز در ربط است و در موقعیت‌هایی همانند باخت تیم ورزشی فرد فعال می‌بشود. مسئله دلنشین این است که جسم مخطط شکمی در مغز، در زمان باخت تیم حریف یا رخ‌دادن اتفاقی بد برای فردی که به او حسادت می‌کنیم، فعال می‌بشود. این ناحیه درست در پشت گوش‌ها قرار دارد و با حس پاداش در ربط است.

در پژوهش فرد دیگر اشکار شد، آن تکه از نواحی مغز که با شناخت اجتماعی در ارتباطند، در زمان همدلی‌کردن و شادن‌فرویده به همین صورت فعال شده‌اند. با این حال شادن‌فرویده، هسته اکومبنس در جسم مخطط شکمی را زیاد تر فعال کرده است. هسته اکومبنس نقش مهمی در پردازش محرک‌های لذت‌قسمت غیرمنتظره ایفا می‌کند. در این تحقیق، این چنین اشکار شد که بیماران مبتلا به اختلال جسم مخطط شکمی، کمتر شادن‌فرویده را توانایی می‌کنند.

چرا ناکامی دیگران برای ما لذت‌قسمت است؟

شادن‌فرویده احساسی است که تقریباً همه آدم‌ها، فارغ از سن و جنسیت‌شان آن را توانایی می‌کنند. برخی روانشناسان، شادن‌فرویده را یکی از انواع استراتژی بقا می‌دانند که با حس خودارزشمندی و نظریه قیاس اجتماعی مرتبط است. مطابق این نظریه، انسان به‌طور ذاتی، میل به قیاس خود با دیگران دارد. دیدن ناکامی دیگران، انسان را در یک قیاس ذهنی قرار می‌دهد. در این قیاس، عکس فرد از خود تحکیم می‌بشود و از این طریق، حس رضایت و مطمعن به نفس اشکار می‌کند. پل هوک مایر، روان‌درمانگر و نویسنده می‌گوید:

«انسان به‌طور ذاتی شکارچی – گردآورنده است و حس امنیت و جایگاه خود در جهان را از طریق قیاس با دیگران اشکار می‌کند. این که بخواهیم در قیاس با دیگران مزیت رقابتی داشته باشیم، کاملاً غریزی است.»

زندگی در گروه و قبیله، از دیرباز برای انسان سودمند واقع شده است. در عصر حاضر هم انسان با اظهار وفاداری خود به گروه‌ها، تلاش می‌کند از موجودیت آن‌ها حفاظت کند و برای پیشرفت آن‌ها بکوشد. طرفداری مردم از تیم‌های فوتبال یا احزاب سیاسی، مثال‌های مناسبی از صحت همین نوشته در روزگار جاری می باشند.

شادن فرویده چه وقتی مشکل‌آفرین می‌بشود؟

همان گونه که گفتیم، لذت از رنج دیگران، مناطقی از مغز را فعال می‌کند که مسئول سیستم پاداش می باشند. این مناطق با ترشح دوپامین، فرد را نسبت به ادامه حرکت پاداش‌دهنده تشویق می‌کنند. در نتیجه، شادن‌فرویده می‌تواند اعتیاد‌آور باشد و به بخشی از حرکت معمولی فرد تبدیل بشود. بعد اگر عادت کنیم که به‌طور مرتب و عامدانه، خود را در این چنین موقعیتی قرار دهیم، مشکل ذهنی اشکار می‌کنیم. چطور؟

با رهاسازی مکرر دوپامین، همدلی‌کردن افت اشکار می‌کند. همدلی از با اهمیت ترین مؤلفه‌های هوش اضطراب است که علتتعادل روانی، تشکیل روابط سالم و دستیابی به اهداف و خواسته‌های شخصی می‌بشود.

لذت‌بردن از رنج و ناخوشی دیگران امکان پذیر به حد بیمارگونه هم برسد. این اتفاق به‌خصوص در افرادی دیده می‌بشود که حس همدلی در آن‌ها ضعیف است. به نظر می‌رسد این افراد که انسانیت‌زدایی (Dehumanization) می‌کنند، دارای صفات بدخواهانه‌ای باشند که به مثلث تاریک شخصیت معروف است. شخصیت‌های مثلث تاریک، در واقع افراد سایکوپاتی یا روان‌پریش (فقدان همدلی یا کنترل روی حرکت)، خودشیفته و ماکیاولیسم (قوت‌جویی از طریق حیله‌گری و فریبکاری) را در برمی‌گیرد.

افراد روان‌پریش به‌طور خاص،‌ می‌توانند بدون هیچ‌گونه حس همدلی، از رنج‌کشیدن دیگران لذت ببرند. این ویژگی با سادیسم مشترک است، چرا که افراد سادیسمی از آزار دادن دیگران لذت می‌برند. روانشناسان تا بحال تحقیقاتی درمورد ربط بین شادن فرویده و رفتارهای مثلث تاریک انجام داده‌‌اند و این تحقیقات هم چنان ادامه دارد. تا اینجا، نتایج تحقیقات مشخص می کند که شدت خوشحالی از رنج دیگران با مقدار برخورداری از رفتارهای مثلث تاریک و تمایل به رفتارهای سادیسمی در ربط است.

نقش شبکه‌های اجتماعی در شادن فرویده

تأثیر شدید شبکه‌های اجتماعی در برانگیختن احساسات و گفتن خوشحالی از رنج دیگران، علتجلب دقت عمومی به تأثیر شادن‌فرویده شده است. روانشناسان، سیاستمداران و فعالان صنعت تبلیغات به تأثیر شادن‌فرویده در حرکت کاربران اینترنت دقت اختصاصی‌ای دارند، چرا که کاربران اینترنت به‌وضوح نشان خواهند داد که از رنج و ناکامی دیگران لذت می‌برند. خشم، حسادت و حقارت، مسائلی می باشند که این روزها، زیاد در شبکه‌های مجازی به چشم می‌خورند. همین نوشته، علتاستفاده زیاد تر مردم از یک مکانیزم مقابله‌ای برای بقا می‌بشود: شادن‌فرویده. جودی هو، متخصص اعصاب و روان می‌گوید: «منفعت گیری زیاد تر از شبکه‌های اجتماعی مساوی است با لزوم منفعت گیری زیاد تر از استراتژی‌های بقا.» علت آن هم آشکار است:

«مردم روز به روز حس می‌کنند که کنترل کم‌تری روی شرایط دارند، بعد زیاد تر تلاش می‌کنند تا هویت خود را نگه داری کنند. ابراز خوشحالی از رنج دیگران، علتمی‌بشود که آدم‌ها حس کنند کنترل و تسط بیشتری روی شرایط دارند.»

تحقیقات نشان داده است که افراد دارای مطمعن به نفس پایین، زمان بیشتری را به تماشای ناکامی‌های دیگران می‌گذرانند. احتمالا به‌خاطر مانعی که در دنیای آنلاین بین آدم‌ها وجود دارد و آن‌ها را از ابراز تأسف معاف می‌کند.

خاصیت رسانه‌های اجتماعی در امکان قیاس سریع بین دو نوشته یا دو جبهه رقیب، علتافزایش ابراز خوشحالی از رنج دیگران در زیر پست‌ها می‌بشود. افرادی که متفاوت یا خارج از یک گروه اجتماعی خاص می باشند، زیاد تر از ناکامی فرد روبه رو‌شان در شبکه‌های اجتماعی، ابراز خوشنودی می‌کنند. یک دسته دیگر، افرادی می باشند که باور شدید به عدل در دنیا دارند. این آدم‌ها با مشاهده اجرای عدل در حق افرادی که به نظر آن‌ها گناهکار می باشند، لذت می‌برند و خوشحالی خود را ابراز می‌کنند.

شادن‌فرویده در فضای اینترنت بر رفتارهایی همانند انتشار کردن مسائل سیاسی یا تصمیم‌ مشتریان کالاهای مصرفی نیز تأثیر می‌گذارد. برای مثال، در یک پژوهش اشکار شد که تخریب برند رقیب در شبکه‌های اجتماعی‌ آنلاین، علتشده است که مردم از آن برند تخریبگر زیاد تر خرید کنند.

همه‌آدم‌ها کمابیش لذت می‌برند، شما چطور؟

لذت از ناخوشی دیگران امکان پذیر در نگاه اول غیر انسانی به نظر برسد، اما نباید فراموش کرد که این یک عکس العمل طبیعی انسان است و خجالت ندارد. به‌عبارت دیگر، همه همینیم! ما عادت داریم همه‌چیز را به دو دسته خوب و بد تقسیم کنیم. به همین علت، بعضی اوقات درمورد عواطف خود نیز حس گناه یا شرم می‌کنیم.

شادن‌فرویده یا دگرغم‌نشاط اگر چه در ظاهر نشان‌دهنده نشاط ما از غم دیگران است اما در ذات خود نشان‌دهنده برخی از اساسی‌ترین نیازهای انسانی است. احساساتی همانند تمایل به تعلق و محافظت از گروه، اهمیت به مراعات انصاف و عدل، نیاز به سلسله‌مراتب و تلاش برای کسب جایگاه در آن سلسله‌مراتب است. زنگ خطر وقتی به صدا درمی‌آید که حد و نزدیک به این ابراز خوشحالی را مراعات نکنیم و برای زندگی خود یا دیگران مشکل‌آفرین شویم.

منبع: britannica , verywellmind

در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و حرکت شما به‌وجود می‌آورد. اگر حس افسردگی دارید، حتما با پشتیبانی یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ربط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.

به پشتیبانی زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید